Paradoksalnie można wręcz mówić o pewnej liście dzieł, które najczęściej pojawiają się w chwilach, kiedy towarzyszymy ostatnim pożegnaniom. Taki kanon wykreowały czas i... owoce popkultury, w której muzyka – zwłaszcza ta ilustracyjna – nierzadko staje się dodatkowym aktorem. Ilekroć myślimy: my, Polacy, pierwsze skojarzenie zmierza ku Fryderykowi Chopinowi i jego Marszowi żałobnemu. Dokładniej to III część Sonaty fortepianowej nr 2 b-moll op. 35. Co ciekawe, sam Marsz żałobny powstał 2 lata wcześniej niż całe dzieło datowane na 1839 r. Wielokrotnie orkiestrowane jest dzisiaj pewnego rodzaju ikoną znaną na całym świecie, utworem grywanym zarówno w cmentarnych kaplicach, jak i w olbrzymich świątyniach. Zagrano ją w czasie pożegnania królowej Elżbiety II; Chopinowska kompozycja zabrzmiała jako oficjalnie wymieniona w gronie dwóch polskich. A czy wiedzą Państwo, o jakiej drugiej mowa? O skomponowanie jednego z dzieł towarzyszących ceremonii w katedrze westminsterskiej została poproszona Roxanna Panufnik. Fakt ten odnotowały najważniejsze światowe agencje, tym bardziej że za zamówieniem stał sam ówczesny książę Karol (dzisiejszy król).

Jeśli szukać kompozycji uznawanej za najpopularniejszą w kręgu tych towarzyszących ceremoniom pogrzebowym, na pierwszy plan wysuwa się Adagio na smyczki (Adagio for Strings) Samuela Barbera. Abstrahując od tego, że jest to genialna kompozycja, fakt, iż wpisała się w popkulturę za sprawą obecności w filmach (m.in. Hair, Pluton), procentuje również obecnością – aż trudno uwierzyć – w rankingach. Jak choćby w tym z 2004 r., kiedy to radio BBC głosami słuchaczy uznało ją za najsmutniejszą kompozycję wszech czasów (wyprzedziła Lament Dydony z Dydony i Eneasza Henry’ego Purcella, Adagietto z V symfonii Gustava Mahlera, Metamorfozy Ryszarda Straussa oraz standard Gloomy Sunday w interpretacji Billie Holiday).

Wracając do Barbera, jest to autoadaptacja II części jego własnego Kwartetu smyczkowego op. 11, której dokonał w tym samym roku co pierwowzór – 1936. Pierwsze wykonanie poprowadził sam Arturo Toscanini, kiedy to w radiowym studiu prowadził Orkiestrę Symfoniczną NBC. Warto wiedzieć, że również Barber szybko dostrzegł samoistną siłę kompozycji i dokonał kolejnej adaptacji, czyniąc znane na całym świecie frazy podkładem (tłem) do chóralnego Agnus Dei. Dzisiaj łatwo usłyszeć tę kompozycję jako muzykę tła w telewizyjnych relacjach z nekropolii. Nie inaczej jest ze wspomnianym Adagietto z V symfonii Mahlera, które bardzo często pojawia się w filmach, a zaanektowane do Śmierci w Wenecji przez Luchino Viscontiego wykreowało kolejny kanon kultury masowej. O ile ten klasyczny kinowy obraz można zaliczyć do popkultury. Śmiem twierdzić, że nie można, z uwagi na fakt, iż mamy do czynienia z kulturą wysoką. Co tu ukrywać, harfowe arpeggia to również kanon muzyki – tak samo wyróżnik jak emanacja geniuszu kompozytora.

I wreszcie na koniec zostawiłem Lacrimosę z Requiem Wolfganga Amadeusza Mozarta, ale czemu tu się dziwić, skoro muzyka wpisana w Mszę żałobną z założenia ma w sobie nie tylko ciężar ostatniego pożegnania, ale i światło przejścia do życia wiecznego. Nie inaczej jest z Requiem Gabriela Fauré. Jak sami Państwo widzą, o tej muzyce można by pisać wiele, chociażby idąc tropem epok czy biografii kompozytorów. Pełna piękna w ujęciu nie tylko artystycznym, ale i rozedrganych emocji nie pozostawia nas obojętnymi. I tak wszak miało być.